Bu Rehberin Amacı ve Hedef Kitlesi
Bu rehber, Kobitek İş Portalı tarafından iş dünyasındaki işletme sahipleri ve yöneticilerine yönelik olarak hazırlanmıştır. Rehberin temel amacı, ekonomik kriz dönemlerinde şirket yönetimi konusunda farkındalık yaratmak ve okuyuculara bu zor zamanlarda başarılı bir şekilde nasıl ilerleyebileceklerini gösterebilmektir.
Hedef kitlesi, özellikle küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin (KOBİ) sahipleri ya da yöneticileridir. Rehber, ekonomi ve işletme alanında üst düzey profesyoneller ya da akademik uzmanlara yönelik değildir. Bunun yerine, iş dünyasında krizle karşılaşan ve çözüm yolları arayan, ancak bu konuda ileri düzey teknik bilgiye sahip olmayan işletme sahipleri ve yöneticilerine hitap etmektedir.
Bu rehberde ağır teknik terminoloji ya da akademik dil kullanılmayacaktır. Ancak, önemli kavramlar anlaşılır bir şekilde açıklanarak okuyucuların konu hakkında derinlemesine bilgi sahibi olması sağlanacaktır. Rehberimiz, kriz dönemlerinde alınması gereken adımları adım adım anlatarak, pratik ve uygulanabilir bilgiler sunmayı hedeflemektedir.
KOBİ (Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler) yöneticileri açısından Türkiye'deki mevcut ekonomik kriz, çok sayıda zorluğun bir araya geldiği ve işletmelerin hayatta kalma mücadelesi verdiği bir dönemdir.
KOBİ’ler, esnek yapıları ve yerel pazara yakınlıklarıyla ekonomik koşullara hızlı tepki verebilme potansiyeline sahip olsalar da, aynı zamanda büyük ölçekli firmalara göre kriz dönemlerinde daha savunmasızdırlar.
Mevcut kriz, KOBİ yöneticilerini özellikle pazarda daralma, finansmana erişim zorlukları ve iş gücü sorunları gibi üç temel alanda ciddi baskı altında bırakmaktadır.
Pazarda Daralma ve Talep Düşüşü
Ekonomik krizlerin en belirgin sonuçlarından biri, tüketici harcamalarında azalma ve pazarda daralmadır. Türkiye’deki mevcut yüksek enflasyon, hane halkının satın alma gücünü önemli ölçüde zayıflatmış durumdadır. Bu durum, özellikle iç piyasaya yönelik mal ve hizmet üreten KOBİ’ler açısından aşağıdaki sorunları doğurmuştur:
- Azalan Tüketici Talebi: Tüketicilerin artan fiyatlar karşısında alım gücü düşerken, temel ihtiyaçlar dışındaki ürün ve hizmetlere olan talep ciddi şekilde azalmaktadır. KOBİ’ler, özellikle orta ve düşük gelir gruplarına yönelik ürün/hizmet sunan firmalar ise bu daralmadan doğrudan etkilenmektedir. Satış hacmi düşmekte, stoklar birikmekte ve nakit akışı kesintiye uğramaktadır.
- B2B Pazarda Daralma: Yalnızca son tüketiciye mal ve hizmet satan KOBİ’ler değil, aynı zamanda büyük firmalara ara mal sağlayan işletmeler de zorluk yaşamaktadır. Büyük firmalar kriz nedeniyle maliyetleri kısmak ve üretimlerini yavaşlatmak zorunda kaldıkça, KOBİ’lere olan talepleri de azalmaktadır. Bu durum özellikle inşaat, otomotiv ve tekstil gibi sektörlerde faaliyet gösteren KOBİ’leri olumsuz etkilemektedir.
- Rekabetin Sertleşmesi: Pazarın küçülmesi, rekabeti daha da artırmaktadır. Kriz döneminde tüketiciler daha çok fiyat odaklı hale gelirken, KOBİ’ler fiyatlarını daha da aşağı çekmek zorunda kalmakta ve bu durum kâr marjlarını hızla daraltmaktadır. Özellikle büyük ölçekli firmaların fiyat avantajları ve daha büyük pazarlık güçleri, KOBİ’lerin rekabet etmesini zorlaştırmaktadır.
Finansmana Erişim Zorlukları
Ekonomik kriz dönemlerinde KOBİ’lerin en fazla karşılaştığı sorunlardan biri, finansmana erişimde yaşanan zorluklardır. Türkiye'de 2023 itibarıyla artan faiz oranları, döviz kuru istikrarsızlığı ve bankaların risk iştahındaki düşüş, KOBİ’lerin finansmana erişimini daha da zorlaştırmıştır.
- Yüksek Faiz Oranları: KOBİ’ler, büyüme ve işletme sermayesi ihtiyaçlarını karşılamak için genellikle banka kredilerine başvurur. Ancak, son yıllarda Türkiye'de faiz oranlarının hızla yükselmesi, kredi maliyetlerini aşırı derecede artırmıştır. Bu da KOBİ’lerin yeni yatırımlar yapmalarını ya da mevcut operasyonlarını finanse etmelerini zorlaştırmaktadır.
- Bankaların Kredi Verme Konusunda Temkinli Olması: Finansal piyasalardaki belirsizlik ve bankaların kredi riskini minimize etme isteği, KOBİ’lere kredi verilmesini sınırlamıştır. Bankalar, kredi risklerini minimize etmek için daha yüksek teminatlar talep etmekte ve daha sıkı kredi koşulları uygulamaktadır. KOBİ’ler, genellikle büyük şirketlere göre daha az varlığa sahip olduklarından, bu tür kredi koşullarını karşılamakta zorlanmaktadırlar.
- Döviz Kurları ve Döviz Cinsi Borçlar: Döviz kurlarındaki dalgalanmalar, özellikle döviz cinsi borçları olan KOBİ’ler için önemli bir risk oluşturmuştur. Dövizle borçlanmış olan KOBİ’ler, artan döviz kuru nedeniyle borçlarını ödemekte zorlanmakta, bu da iflas riskini artırmaktadır. Aynı zamanda ithal girdilere dayalı üretim yapan KOBİ’ler de artan maliyetler nedeniyle kârlılıklarını hızla kaybetmektedir.
İş Gücü ve İnsan Kaynakları Sorunları
Mevcut ekonomik kriz, iş gücü piyasasında da ciddi baskılar yaratmış durumdadır. KOBİ yöneticileri, hem maliyetleri kontrol altında tutmaya çalışırken hem de nitelikli iş gücünü elde tutma konusunda zorluk yaşamaktadır.
- Artan İş Gücü Maliyetleri: Türkiye’de yüksek enflasyon, iş gücü maliyetlerini de hızla artırmaktadır. Asgari ücrette yapılan düzenli artışlar ve çalışanların enflasyon karşısında maaş artışı talep etmeleri, KOBİ’ler üzerindeki maliyet baskısını artırmaktadır. Birçok KOBİ, maliyetleri azaltmak için personel azaltma yoluna gitmekte, bu da üretim ve hizmet kalitesini olumsuz etkileyebilmektedir.
- Nitelikli İş Gücünü Elde Tutma Zorluğu: Kriz dönemlerinde nitelikli iş gücünün elde tutulması daha da zor hale gelir. Nitelikli çalışanlar, ekonomik belirsizlik nedeniyle daha güvenli iş arayışına girebilir ve bu da KOBİ’lerin iş gücü kaybına yol açabilir. Özellikle KOBİ’lerin büyük şirketlerle rekabet edebilecek maaş ve yan haklar sunmakta zorlanması, yetenekli çalışanların kaybedilmesine neden olabilir.
- İş Gücü Verimliliğinde Düşüş: İş gücü üzerindeki mali baskılar ve artan işsizlik oranı, çalışanların moralini ve verimliliğini de olumsuz etkilemektedir. Ücretlerdeki reel kayıplar, çalışanların motivasyonunu azaltabilir ve bu da işletmelerin genel verimliliğini düşürebilir.
KOBİ Yöneticilerinin Mevcut Durumla Mücadelesi
KOBİ yöneticileri, pazarda daralan talep, finansmana erişimde yaşanan zorluklar ve iş gücü maliyetlerindeki artış gibi üç temel sorunun birleşimiyle karşı karşıya kalmaktadır. Türkiye'deki ekonomik kriz, büyük işletmelere göre daha az sermaye gücüne ve risk toleransına sahip olan KOBİ’leri daha fazla etkilemektedir.
Bu koşullarda KOBİ’ler, maliyetleri kontrol altında tutmak, nakit akışını yönetmek ve müşteri tabanını koruyabilmek için daha esnek ve yaratıcı çözümler üretmek zorundadır.
Ancak finansal piyasalardaki belirsizlik, yüksek enflasyon ve iş gücü sorunları, KOBİ’lerin hayatta kalma mücadelesini daha da zorlaştırmaktadır. Krizin ne kadar süreceği ve hangi önlemlerle hafifletileceği konusunda belirsizlik devam ederken, KOBİ yöneticilerinin risk yönetimi, verimlilik artırıcı stratejiler ve mali disiplini ön planda tutmaları hayati önem taşımaktadır.
Enflasyonu kontrol altına almak için talebin kısılması gerektiği ekonomik ortamlarda, şirketlerin sadece satış artışı üzerine stratejiler geliştirmesi yeterli olmaz.
KOBİ’ler bu tür dönemlerde, enflasyonun etkilerini hafifletmek için farklı durumlara göre farklı stratejiler benimsemelidir. Şirketin mevcut durumu, sektörü, finansal yapısı ve büyüklüğüne bağlı olarak farklı senaryolarla karşı karşıya kalabilir. İşletmelerin bu senaryolarda hangi stratejileri uygulayabileceklerini ele alalım.
1- Nakit Akış Sorunu Yaşayan İşletmeler
Bu gruptaki işletmeler, satışlarının düşük olmasından ya da giderlerinin kontrol edilememesinden dolayı nakit akışını yönetmekte zorlanıyor olabilir. Enflasyonist ortamda artan maliyetler ve talebin kısılması, nakit sıkıntısına yol açan başlıca faktörlerdir.
Önerilen Stratejiler:
- Maliyetleri Sıkı Bir Şekilde Kontrol Altına Almak: Giderleri sıkı bir denetime tabi tutarak, özellikle sabit giderleri azaltma yolları aranmalı. Gereksiz harcamalar, örneğin düşük kâr getiren yatırımlar ertelenmeli. Enerji tüketimi gibi maliyet kalemlerini düşürmek için verimliliği artıracak yatırımlar düşünülmeli.
- Nakit Yönetiminde Yeniden Yapılandırma: Müşterilere sağlanan vade süreleri gözden geçirilmeli. Tahsilat sürelerini kısaltmak ve nakit akışını hızlandırmak için müşterilere erken ödeme indirimi sunulabilir. Aynı zamanda tedarikçilerle yapılan sözleşmelerde ödeme vadelerini uzatmak için müzakereler yapılabilir.
- Satışları Çeşitlendirme: Ana iş kolunda daralma yaşayan işletmeler, yan ürün ya da hizmetler sunarak yeni gelir kaynakları yaratabilir. Örneğin bir giyim perakendecisi, talep azaldığında aksesuar veya promosyon ürünleri satmaya başlayarak ek gelir yaratabilir.
- Finansman Seçeneklerini Değerlendirme: Eğer mümkünse, düşük faizli devlet destekli krediler, KGF (Kredi Garanti Fonu) teminatlı krediler gibi kaynaklara erişim araştırılmalı. Mevcut borçlar yeniden yapılandırılarak, kısa vadeli borçların uzun vadeye yayılması yoluna gidilebilir.
2- Yüksek Maliyetlerle Karşı Karşıya Olan İşletmeler
Bu gruptaki işletmelerde, özellikle üretim ve tedarik maliyetlerinin hızla artması nedeniyle kâr marjları ciddi şekilde eriyebilir. Yüksek girdi maliyetleri, ürün fiyatlarını artırma zorunluluğunu doğururken, talepte düşüş yaratabilir.
Önerilen Stratejiler:
- Tedarik Zincirini Optimize Etmek: Tedarik zincirinde yer alan maliyetleri azaltmak için yeni tedarikçiler bulma veya mevcut tedarikçilerle fiyat indirimi için görüşmeler yapma yolları aranmalı. Alternatif ve daha düşük maliyetli hammaddeler kullanılabilecekse bu seçenekler değerlendirilmeli.
- Üretimde Verimlilik Artırıcı Yatırımlar: Özellikle üretim yapan KOBİ’ler, verimliliği artırmak için daha az enerji tüketen makineler veya otomasyon sistemlerine yatırım yapmayı düşünebilir. Bu yatırımların kısa vadede maliyeti olsa da, uzun vadede maliyetlerin düşmesine yardımcı olacaktır.
- Fiyatlamayı Esnek Hale Getirmek: Ürün veya hizmetlerin fiyatlamasında esnek bir yaklaşım benimsenmeli. Farklı müşteri gruplarına, farklı koşullar altında fiyatlama seçenekleri sunulabilir. Örneğin toplu alımlarda indirim yapılabilir ya da uzun vadeli sözleşmelerde sabit fiyat garantisi verilebilir.
- Stok Yönetimini İyileştirmek: Yüksek maliyet dönemlerinde stok yönetimi büyük önem taşır. Gereksiz stok birikimi, işletme sermayesini kilitleyebilir. Talebe uygun stok tutma stratejileri geliştirilmeli ve özellikle hızlı tüketilen ürünlerde stok devir hızını artırmak hedeflenmelidir.
3- Hızla Değer Kaybeden Para Biriminden Etkilenen İhracatçılar
Türkiye gibi döviz kurlarında dalgalanma yaşanan ülkelerde, ihracat yapan KOBİ’ler kur avantajı nedeniyle kâr marjlarını artırabilir. Ancak döviz kurlarının hızla dalgalanması, planlama ve fiyatlama zorlukları yaratabilir.
Önerilen Stratejiler:
- Kur Riskini Yönetmek: İhracat yapan KOBİ’ler, döviz kurlarındaki dalgalanmaları hedge etmek için finansal enstrümanlar kullanabilir. Örneğin, vadeli döviz kontratlarıyla kur riskini sınırlayabilirler.
- Yeni Pazar Arayışları: Kur avantajını en iyi şekilde kullanabilmek için yeni pazarlara açılma stratejisi benimsenebilir. Mevcut ihracat pazarlarındaki daralmalara karşı, özellikle gelişmekte olan pazarlara yönelmek yeni fırsatlar yaratabilir.
- Maliyetleri Dövize Endeksleme: Dövizle gelir elde eden firmalar, yerel maliyetlerini dövize endeksleyerek maliyet baskısını hafifletebilir. Tedarikçilerle yapılacak anlaşmalarda yerel fiyatların dövize sabitlenmesi, maliyet öngörülebilirliğini artırabilir.
- Üretim Kapasitesini Artırmak: Talebin yüksek olduğu ihracat pazarlarında rekabet gücünü artırmak için üretim kapasitesinin artırılması düşünülmeli. Ancak bu kapasite artışı uzun vadeli planlarla desteklenmeli ve pazar talebi iyice analiz edilmelidir.
4- İş Gücü Sorunu Yaşayan İşletmeler
Enflasyon dönemlerinde çalışanların maaş beklentileri yükselir, bu da KOBİ’ler için iş gücü maliyetlerini artırır. İş gücünün maliyet baskısı altında olduğu bu dönemlerde, yetenekli çalışanları elde tutmak zorlaşabilir.
Önerilen Stratejiler:
- Esnek Çalışma Modelleri Sunmak: Çalışanların maaş beklentilerini karşılamak zor olduğunda, esnek çalışma modelleri (uzaktan çalışma, yarı zamanlı çalışma gibi) sunmak, iş gücünü motive etmek için alternatif bir çözüm olabilir. Bu yöntemler hem maliyetleri azaltabilir hem de çalışan memnuniyetini artırabilir.
- Çalışanlara Ek Yan Haklar Sunmak: Maaş artışlarının ötesinde, çalışanlara ek yan haklar (örneğin sağlık sigortası, yemek kartları, ulaşım desteği) sunmak, iş gücünü elde tutmada etkili olabilir. Bu tür avantajlar, maliyetleri fazla artırmadan çalışanların sadakatini korumaya yardımcı olabilir.
- Verimlilik Artışı ve Eğitim: Mevcut iş gücünden daha yüksek verim alabilmek için çalışanların eğitimine yatırım yapılabilir. Daha verimli çalışma süreçleri ve otomasyon araçlarının kullanılması, işletmenin maliyetlerini düşürerek iş gücü maliyetlerine karşı daha dirençli hale gelmesine yardımcı olur.
- Yetenek Havuzunu Yeniden Değerlendirme: Eğer şirket büyük ölçekli iş gücü sorunları yaşıyorsa, kritik pozisyonlardaki çalışanları elde tutmaya odaklanarak daha az stratejik rollerin dış kaynak kullanımıyla ya da serbest çalışanlarla doldurulması düşünülebilir.
5- İnovasyon ve Büyüme Fırsatı Arayan İşletmeler
Bazı KOBİ’ler kriz dönemlerinde bile inovasyon yaparak ve yeni fırsatlar bularak büyüme hedefleyebilir. Bu işletmeler, kriz dönemlerinde değişen tüketici alışkanlıklarına veya talep dinamiklerine uygun ürün ve hizmetler sunarak avantaj elde edebilirler.
Önerilen Stratejiler:
- Yeni Ürün ve Hizmet Geliştirme: Kriz dönemlerinde tüketici ihtiyaçları ve davranışları hızla değişebilir. Örneğin, dijitalleşmeye yönelen KOBİ’ler, online hizmetler, dijital satış kanalları veya uzaktan hizmet verecek çözümler geliştirebilirler. Pandemi döneminde artan uzaktan çalışma, e-ticaret ve dijital çözümler bu tür yenilikçi yaklaşımların örneğidir.
- Stratejik Ortaklıklar ve İşbirlikleri: Yeni pazarlar açma ya da maliyetleri düşürme amacıyla stratejik ortaklıklar kurmak etkili bir yöntem olabilir. Örneğin, benzer sektörlerde faaliyet gösteren diğer KOBİ’lerle ortak projeler geliştirmek ya da tedarik zinciri süreçlerinde iş birliğine gitmek, maliyet avantajı sağlayabilir.
- Pazar Çeşitlendirmesi: Mevcut pazarlarda yaşanan daralmayı telafi etmek için farklı bölgelere ya da müşteri segmentlerine yönelik ürün ve hizmet çeşitlendirmesi yapılabilir. Özellikle döviz kazandırıcı faaliyetler artırılarak krizden çıkışta avantaj sağlanabilir.
Şirket Durumuna Göre Esnek Stratejiler Geliştirmek
KOBİ’lerin enflasyonist dönemlerde tek bir stratejiyle başarılı olması zor olabilir. Her şirketin durumu farklı olduğundan, finansal yapı, pazar koşulları ve iç dinamiklere göre özelleştirilmiş yaklaşımlar geliştirilmelidir.
Temel prensip, maliyetleri kontrol altında tutarken, müşteri memnuniyetini ve iş gücü verimliliğini koruyarak ayakta kalmak ve krizden güçlü çıkmaktır.
