Forfaiting Finansman Tekniği

1. Giriş

Uluslararası ticarete konu mal ve hizmetlerin finansmanı değişik finansman yöntemlerini gündeme getirmektedir. Örneğin hammadde ve tüketim mallarının ihracatında finansman daha çok bankalar ve satıcılar tarafından finanse edilmektedir. Bunun nedeni kredi maliyetinin belirlenmesinin daha kolay ve vadenin göreli olarak daha kısa olmasıdır.

Nakit ödeme sıkıntısı çeken ithalatçı firmalar vadeli mal alımı çabası içindedirler. İhracatçı firmalar ise vadeli mal satımı durumunda alacaklarını vadesinde tahsil edememe riski ile karşı karşıya kalabilmektedirler. İşte bu iki yönlü ilişki, ihracat kredi sigortası ve garanti kurumlarının kurulmasının en önemli nedenlerindendir. Ancak bu kurumların devlet destekli olmaları nedeniyle karşılayamadıkları bazı risklerin mevcut olması, forfaiting gibi yeni finansman tekniklerinin kullanımını gündeme getirmiştir.

Dış ticaretin finansmanında kullanılan geleneksel yöntemler daha çok kısa vadeli hammadde ve tüketim mallarının ihracatının finansmanında kullanılmaktadır. Geleneksel yöntemler uzun vadeli yatırım mallarının ihracatının finansmanına olanak sağlamamaktadır. Son yıllarda ihracatın finansmanında geleneksel yöntemlerin yanında alternatif finansman teknikleri de önem kazanmaya başlamıştır. Ağırlıklı olarak yatırım mallarının finansmanında kullanılan yöntemlerden bir tanesi de forfaiting’dir. Forfaiting gelişmekte olan ülkelerin artan yatırım malları talebi doğrultusunda önem kazanmaktadır. Forfaiting 6 aydan 10 yıla kadar vadelerde yatırım malları ihracatının finansmanına olanak sağlayan bir finansman tekniğidir.

2. Forfaiting’in Tanımı

Forfaiting, ağırlıklı olarak yatırım mallarının ihracatından kaynaklanan ve genellikle poliçe veya bono gibi kıymetli evraka bağlanmış olan uzun vadeli alacakların bu konuda uzmanlaşmış bir finans kurumu tarafından sabit bir faiz oranı ile iskonto edilerek peşin bedelinin ihracatçıya ödendiği; alacak ile ilgili tüm risklerin forfaiter tarafından rücu edilemez biçimde üstlenildiği; ithalatçının yeterli kredibiliteye sahip olmaması durumunda söz konusu poliçe veya bono için aval veya garanti mektubu gibi ilave teminat alındığı bir finansman tekniğidir.

Forfaiting işleminde temel amaç, dış ticaret işleminin gerçekleştirilebilmesi için ihracatçının ihracat işleminden doğan uzun vadeli alacaklarına kısa vadede kavuşmasını sağlamaktır. İhracatçı uzun vadeli yurt dışı satışlardan doğan alacaklarla ilgili pek çok riskle karşı karşıya kaldığı için alacağına bir an önce kavuşmak ister. Böylece risklerden kurtularak faaliyetlerinin finansmanında kullanılacak fonlara ulaşmış olur. İhracatçının yurt dışı satışlarda karşılaştığı temel riskler diğer bir ifade ile forfaiting işlemiyle devrettiği riskler; ticari risk, kur riski, faiz oranı riski, ülke riskidir.

3. Forfaiting Sisteminde Taraflar

Forfaiting işleminde alacak hakkını devreden forfaitist, alacak hakkını satın alan forfaiter, ithalatçı ve aval/garanti veren garantör olmak üzere dört taraf bulunmaktadır. Ancak ihracatçının kredibilitesinin çok yüksek olduğu durumlarda forfaiter kimi zaman garanti istememektedir. Bu durumda garantör sistemin dışına çıkmakta ve işlemin tarafları üçe düşmektedir.

a) Forfaitist (Alacak Hakkını Satan - İhracatçı):

Forfaiting işleminde alacak hakkını satan malı ihraç eden ihracatçıdır. İhracatçı alacağını temsil eden kıymetli evrakları forfaiter’a satarak bedellerinin ödenmeme riskinden tamamen kurtulmuş olur.

b) Forfaiter (Alacak Hakkını Satın Alan):

Alacak hakkını satın alan forfaiting işlemi konusunda uzmanlaşmış bir kuruluş ya da bir bankadır. Forfaiter, ihracatçının alacağını temsil eden poliçe veya senet gibi kıymetli evrakları rücusuz, yani ticari veya politik riskler nedeniyle ödenmeme durumunda ihracatçıyı sorumlu tutmama koşuluyla satın alır. Böylece kıymetli evrak bedellerinin herhangi bir nedenle ödenmemesi durumunda doğacak bütün riskleri forfaiter üstlenmiş olur.

c) İthalatçı:

Forfaiting işleminde alacak hakkını temsil eden poliçede muhatap olan veya emre muharrer senedi keşide eden kişi ya da kurum ithalatçıdır. İthalatçının forfaiting anlaşmasının yapılmasında rolü olmamakla beraber, ihracatçı kıymetli evrakları forfaiter’a sattığı zaman forfaiting işlemine otomatik olarak taraf olur.

d) Garantör:

İthalatçının ödemelerini garanti altına alan banka ya da finans kuruluşudur. Vade günü, ithalatçının ihracatçı lehine ödemeyi taahhüt ettiği bono, poliçe ya da alacak senetlerinin ödenmesini garanti eden ve “aval bankası” olarak ta adlandırılan banka veya finans kurumudur. Garantör ödenmeme riskini ortadan kaldırmayı taahhüt ettiği için forfaiter’ın elinde bulunan kıymetli evrak karşılığı tutarı ödemekle yükümlüdür. Ödemenin tamamlanmasından sonra garantör, garanti verdiği ithalatçıya yönelerek kendisi adına yapmış olduğu kıymetli evrak ödeme tutarını geri talep eder.

4. Forfaiting Sisteminin Genel Özellikleri

• Forfaiting, özellikle mal ve hizmet ihracatından doğan ve belirli bir ödeme planına göre tahsil edilebilecek olan alacakların bir banka ya da bu alanda uzmanlaşmış bir finansman kurumu tarafından satın alınmasıdır.
• Forfaiting işleminde ithal edilecek malın bedeli, bu malın ekonomik ömrüne yayılarak taksitlerle ödenmektedir.
• Forfaiting taksitleri genellikle altışar aylık dönemler itibariyle ödenen orta vadeli finansman tekniği olmakla birlikte, son dönemlerde kısa vadeli forfaiting’de rağbet görmekte, uygulaması yaygınlaşmaktadır.
• Forfaiting sisteminde sabit faizli finansman esas olmasına rağmen ikincil piyasada değişken oranlı finansman uygulamaları gerçekleşmektedir.
• Forfaiting işleminde genelde ithalatçının borcu karşılığında ihracatçıya verdiği emre yazılı senet ve poliçeler kullanılmakta, işlem gerçekleştikten sonra ihracatçının hiçbir yükümlülüğü kalmamaktadır.
• Forfaiting’e konu olan mal satışları genellikle yatırım malları olmakla beraber son yıllarda, özellikle 1980 başlarından itibaren her türlü mal ve hizmet ihracının forfaiting yoluyla finanse edilme eğilimleri ortaya çıkmıştır.
• Poliçeler ihracatçı firma tarafından düzenlenmekte, ithalatçı firma tarafından kabul edilmekte ve garantör banka tarafından garanti edilmektedir. Garantör ile ithalatçı firma arasında tazminat anlaşması bulunmakta, bu durum forfaiter’ı ilgilendirmemektedir. Forfaiting piyasasında, poliçeler “rücusuz” olarak üç kez ciro edilebilmektedir.
• Bankalar genellikle döviz kuru istikrarlı ülkelere yapılan ihracatları forfaiting ile finanse ederek kur riskini en aza indirmeye çalışmakta, ayrıca işlemi çeşitli ülkelere yaygınlaştırarak ülke riskini dağıtmaktadırlar.

5. Forfaiting Sisteminde Kullanılan Garanti Yöntemleri

Forfaiter satın alacağı poliçe veya senetlere muteber bir bankanın aval veya garanti mektubu şeklinde teminat vermesini ister. Bunun forfaiter için iki önemi vardır. Birincisi kendi riskini azaltmak, ikincisi kıymetli evrakların ikincil piyasalarda tekrar işlem görmesinin kolaylaşmasıdır.

Forfaiting işleminde kullanılan kıymetli evraklar genellikle USD, EUR ve İsviçre Frangı cinsinden düzenlenmektedir. Son yıllarda İngiliz Sterlini, Japon Yeni ve İsveç Kronu vb. para birimleri ile yapılan işlemlerde de artış kaydedilmiştir. Prensip olarak forfaiting bütün para birimleri ile yapılabilmektedir. Aslında orta vadeli forward piyasalarda işlem gören herhangi bir döviz cinsi üzerinden düzenlenmiş senetler forfaiting işlemine tabi tutulabilir. Fakat bu üç para birimi Avrupa para piyasalarındaki yaygınlığı ve etkinliğinden dolayı tercih edilmektedir. Ayrıca forfaiting işleminde maliyetler, forfaiter’ın fon maliyetine göre belirlendiğinden zayıf ve istikrarsız para birimleri ile yapılacak forfaiting işlemlerinde maliyetler yükselecektir.

6. Sonuç

Forfaiting, ihracatı finansman şekillerinden birisidir. Forfaiting finansman tekniği ihracatçının vadeli satışlardan dolayı yüklendiği riski ihracatçının omuzlarından kendi omuzlarına alan ve bu yolla para kazanan finansal kurumlar aracılığıyla uygulanmaktadır. Söz konusu işlemde genellikle ithalatçının, borcu karşılığında ihracatçıya verdiği bono veya poliçeler kullanılmaktadır. İşlem gerçekleştikten sonra ihracatçının hiçbir yükümlülüğü kalmamaktadır; yani bir başka deyişle işlemin sonucunda ihracatçıya rücu olanağı kalmamaktadır. Forfaiting işleminde forfaiter, yüklendiği tüm risk ve sorumluluklar karşılığında alacak senedini belli bir iskonto oranıyla iskonto ederek ihracatçıya ödemektir.

Forfaiting finansman tekniğinin ilk kullanımı 1960’lı yıllarda gerçekleştirilmiştir. Günümüzde, Londra, Zürih ve Frankfurt’ta gelişmiş forfaiting piyasaları bulunmaktadır. Forfaiting tekniğine olan talebin artması sonucu birçok banka ve kredi kuruluşu forfaitingi kendi programlarına almaktadır. Faiz oranları ve döviz kurlarındaki dalgalanmalar, transfer riskindeki artışlar, sigorta primlerinin yükselmesi, ihracat kredi sigortası ve garanti şartlarının daha sınırlayıcı bir hale gelmesi forfaiting finansman tekniğinin daha yaygın olarak kullanılmasının başlıca nedenleri olarak sayılabilir.

Forfaiting finansman tekniği günümüzde çoğunlukla yatırım mallarının ihracatından doğan uzun vadeli alacakların finansmanı için kullanılmaktadır. Forfaiting bu konuda uzmanlaşmış kurumlar veya bankalar tarafından gerçekleştirilmektedir.