Dünya ve İnsan: Gelecek Perspektifi

Dünya nereye gidiyor?

Demografik olarak, küresel nüfus artışı yavaşlıyor ve muhtemelen yüzyıl ortasında zirveye ulaşıp sonra durağanlaşacak. BM projeksiyonlarına göre dünya nüfusu 2050 civarında ~9,7 milyar seviyesinde olacak ve 2100’de yaklaşık 10,9 milyar ile plato yapacaktır​.

Bu, insanlık tarihinde ilk kez nüfus artışının duracağı bir döneme işaret ediyor. Bölgesel olarak, Afrika ve Güney Asya gelecekte dünya nüfusunun en büyük payını alacak. Afrika 2100’de 4 milyarı aşarak en büyük ikinci nüfuslu kıta olacak, Asya ile arasındaki fark kapanacaktır​.

Buna karşın Avrupa ve Doğu Asya (Çin, Japonya, Kore) nüfusları gerileyecek ve toplam küresel nüfustaki ağırlıkları düşecektir​.

Bu demografik kayma, ekonomik ve siyasi güç dengelerini de etkileyecektir: Genç ve dinamik nüfusa sahip Afrika ülkeleri yükselen piyasa ve işgücü potansiyeliyle önem kazanabilir. Öte yandan, nüfusu azalan ve yaşlanan ülkeler ekonomik olarak zorlanabilir, işgücü ve sağlık sistemi sorunlarıyla uğraşabilir.

Küresel nüfus profili de değişecek – insanlık yaşlanıyor. 2020’de 31 olan dünya medyan yaşı 2100’de 42’ye çıkacaktır​.

Bu, tüm dünyada daha fazla yaşlı insan ve görece daha az genç demektir. Bu durum emeklilik sistemlerinden, çalışma hayatına ve sağlık hizmetlerine kadar her şeyi değiştirecek. Teknolojik gelişmeler, geleceğin en belirleyici unsurlarından biri olacak. Yapay zekâ, otomasyon, biyoteknoloji, nanoteknoloji gibi alanlardaki ilerlemeler, 21. yüzyıl ortasına kadar ekonomileri ve toplumları bugünkünden hayli farklı kılabilir.

Yapay zekâ ve robotlar birçok mesleği devralabilir; üretkenlik artışı yaşanırken iş gücü piyasası dönüşebilir. İnsanlar daha yaratıcı ve insana özgü işlere kayarken rutin işler makinelerce yapılacak. Bu dönüşüm, verimliliği yükseltip bolca mal ve hizmet üretimi sağlasa da işsizlik ve eşitsizlik riskleri de barındırıyor. Niteliksiz işçiler iş bulmakta zorlanabilir.

Biyoteknoloji alanında, genetik mühendislik ve tıp teknolojileri insan ömrünü uzatabilir, hastalıkları iyileştirebilir; belki de 2050’lerde kanser ve AIDS gibi hastalıklar büyük ölçüde kontrol altına alınmış olacak. Ancak “insan doğasını değiştirme” boyutuna giden gen düzenleme gibi teknolojiler etik tartışmaları beraberinde getiriyor. Dijitalleşme sayesinde dünya daha bağlantılı hale gelecek; “nesnelerin interneti” ile akıllı şehirler, otonom araçlar günlük hayatın parçası olacak.

Enerji alanında, yenilenebilir enerji kaynakları fosil yakıtların yerini alarak iklim değişikliğiyle mücadelede kritik rol oynayacak. 2040’lara gelindiğinde elektrik üretiminin çoğunun güneş, rüzgar gibi yenilenebilir kaynaklardan olması bekleniyor. Bu, hem çevresel fayda sağlayacak hem de jeopolitik güç dengesini (petrol ihracatçısı ülkelere bağımlılık azalacağı için) değiştirecek.

Çevresel açıdan, önümüzdeki birkaç on yıl belirleyici olacak. İklim değişikliğini sınırlamak için gereken adımlar atılırsa, dünya daha sürdürülebilir bir patikaya girebilir. Paris Anlaşması hedefleri tamamen gerçekleştirilirse, 2100’e kadar ısınma 1,5-2°C ile sınırlanabilecek. Bu senaryoda bile iklimde bugünkünden daha zorlu koşullar olacak, ancak insanlık adaptasyon sağlayabilir. Eğer gereken adımlar atılmazsa, yüzyıl sonunda 3°C’yi aşan bir küresel ısınma ile karşılaşabiliriz ki bu, sel, fırtına, kuraklık gibi afetlerin katbekat artması; mercan resifleri gibi ekosistemlerin yok olması; yüz milyonlarca insanın yer değiştirmesi anlamına gelebilir.

Dolayısıyla gelecekte insanlığın refahı, bugünden alacağı çevresel kararlarla yakından bağlı. Sürdürülebilir kalkınma hedeflerine (BM’nin SDG’lerine) ulaşılabilirse, 2030’larda aşırı yoksulluğun büyük oranda bitirildiği, temiz enerjiye geçişin hızlandığı, daha eşit bir dünya mümkün. Ancak mevcut gidişat bu hedeflerin gerisinde olduğumuzu gösteriyor. Küresel işbirliği güçlenmezse ve mevcut “önce ben” yaklaşımı sürerse, 2030 hedeflerinin çoğu kaçırılacak.

Jeopolitik olarak, dünya çok kutuplu bir düzene doğru evriliyor. ABD tek süper güç olmaktan çıkarken Çin yükselen ekonomik güç olarak sahneye çıktı. 2030’larda Çin ekonomisinin ABD’yi geçeceği öngörülüyor. Hindistan da nüfus ve ekonomi olarak kritik bir aktör haline geliyor (2023 itibarıyla nüfusça Çin’i geçti bile). Bu güç kayması rekabeti ve belirsizliği artırabilir – ABD-Çin arasındaki teknoloji ve ticaret savaşı bunun işareti. Rusya’nın geleneksel güç arayışı, Ukrayna savaşı gibi çatışmalara yol açarak küresel güvenliği zorluyor.

Avrupa Birliği, iç bütünlüğünü koruyabilirse önemli bir yumuşak güç olmayı sürdürecek; ancak demografik durgunluk ve enerji dönüşümü gibi sınamalarla karşı karşıya. Gelecekte büyük güçlerin uzlaşıp çok taraflı işbirliğini mi seçeceği, yoksa kutuplaşmanın mı derinleşeceği belirsiz. En iyi senaryoda, küresel yönetişim güçlenecek – örneğin BM’nin 2024’te planladığı “Gelecek Zirvesi” (Summit of the Future) gibi girişimlerle uluslararası işbirliği artırılacak ve daha adil, sürdürülebilir, güvenli bir dünya düzeni için anlaşmalar yapılacak​.

Böylece iklim değişikliği, pandemiler, siber güvenlik, kitlesel göç gibi sınır aşan sorunlar ortak akılla yönetilebilecek. En kötü senaryoda ise büyük güçler arasında yeni bir Soğuk Savaş veya sıcak çatışmalar ortaya çıkabilir; nükleer silahlar halen var olduğu için insanlığın varlığı bile riske girebilir.

Teknoloji alanında da bir yarış var: Yapay zekâ veya süperiletkenler gibi kritik teknolojilerde üstünlük kurma çabası, uluslar arası rekabeti kızıştırabilir.

Toplumsal açıdan, dünya çapında önemli trendler gözleniyor. Kentleşme artmaya devam edecek – 2050’de şehir nüfusu 6,5 milyarı geçecek. Bu mega kentler çağında yeni sosyal sorunlar (gecekondu mahalleleri, altyapı baskısı) ve fırsatlar (kültürel etkileşim, yenilikçilik) birlikte yaşanacak. Eğitime erişim genel olarak artıyor, fakat kalite farkları devam ediyor.

İnternet sayesinde bilgiye erişim olağanüstü düzeyde, bu da gelecek nesilleri daha bilinçli kılabilir; öte yandan dijital dezenformasyonla mücadele gerekecek.

Kadınların eğitimi ve işgücüne katılımı dünya genelinde yükselme eğiliminde, bu devam ederse birçok toplumun sosyo-ekonomik yapısı olumlu dönüşecek (doğurganlık düşüşü, kalkınma ivmesi gibi etkiler). Ancak kimi coğrafyalarda hâlâ toplumsal cinsiyet eşitsizliği büyük sorun olmaya devam edebilir.

Kültürel olarak, küreselleşme ve yerelleşme dinamikleri iç içe akıyor. Bir yandan ortak bir küresel kültür (popüler kültür, internet memleri, İngilizce’nin hâkimiyeti vb.) gelişiyor, diğer yandan yerel kültür kimliklerine sahip çıkma refleksi de güçleniyor. Gelecekte muhtemelen daha çeşitlilik barındıran bir dünya kültürü olacak – insanlar hem dünya vatandaşı hissedecek hem kendi yerel kültürlerini korumaya çalışacak. Bu dengenin nasıl kurulacağı, çatışma mı uyum mu getireceği önemli bir soru.

Geleceğe dair olasılıklar, insanlığın seçimlerine bağlı olarak oldukça farklılaşabiliyor.

İyimser Senaryo

Bir iyimser senaryoda, dünya ülkeleri işbirliği yaparak iklim krizini kontrol altına almış, temiz enerjiye geçmiş, yapay zekâyı insanlığın yararına kullanmış, yoksulluğu bitirmiş ve barışçıl bir uluslararası düzen kurmuş olabilir. Teknoloji sayesinde hastalıklar tedavi edilip refah herkesce paylaşılır hale gelmiştir.

İnsanlar belki Mars’a yerleşmiş veya en azından uzayda devamlı araştırmalar yapar durumda olacaktır.

Demokrasi ve insan hakları değerleri yaygınlaşmış, toplumlar daha hoşgörülü ve kapsayıcı bir hal almıştır.

Kötümser Senaryo

Bir kötümser senaryoda ise, iklim felaketleri dünya ekonomilerini vurdukça ülkeler içine kapanmış, kaynak savaşları başlamış olabilir.

2050’lerde su ve gıda için çatışmalar yaşanabilir. Deniz seviyesinin yükselmesiyle kıyı mega kentlerinin bir kısmı sular altında kalıp yüz milyonlarca iklim mültecisi oluşabilir.

Teknoloji kontrolden çıkabilir – yapay zekânın yanlış ellerde silah olarak kullanılması veya biyoteknoloji ile oluşturulan bir virüs global felakete yol açabilir.

Otoriter rejimler güç kazanıp özgürlükleri baskılayabilir, “Büyük Birader” gözetim toplumları oluşabilir.

En uç risk, nükleer savaş veya küresel bir biyolojik salgın gibi medeniyeti geriletecek olayların patlak vermesidir.

Gerçekçi olarak, gelecek muhtemelen bu uç senaryoların bir karışımı olacak. Bazı alanlarda büyük başarılar elde ederken (örneğin teknolojik ilerleme, hastalıkların tedavisi), bazı alanlarda zorluklarla boğuşmaya devam edeceğiz (örneğin eşitsizlik veya çatışmalar tamamen bitmeyebilir).

İnsanlık tarihine bakıldığında ilerleme doğrusal değil, inişli çıkışlı bir seyir izliyor. Ancak bilgi birikimi ve iletişim imkânları sayesinde günümüz insanı sorunlarını çözmek için tarihteki en donanımlı konumda. Bu olanakları ne kadar iyi kullanacağımız, gelecek perspektifini belirleyecek. Önümüzdeki on yıllar, bir anlamda kritik bir dönüşüm dönemi. BM Genel Sekreteri’nin de ifade ettiği gibi insanlık bir “varoluşsal kavşakta” duruyor; doğru yolu seçersek sürdürülebilir ve gelişmiş bir medeniyet mümkün, aksi halde mevcut medeniyetimiz risk altına girebilir​.

Dünya 21. yüzyılın ortasına doğru belki de “yeni bir başlangıca” imza atacak – küresel işbirliğini güçlendiren bir “Gelecek İçin Pakt” üzerinde çalışılıyor ve 2024’te yapılacak Gelecek Zirvesi’nde bunun temelleri atılmaya çalışılıyor​.

Bu girişimler, gezegenin karşılaştığı devasa meydan okumaları (iklim, sağlık, dijital yönetim, barış) ortak çözme iradesini yansıtıyor. Eğer başarılarsa, bugünün karamsarlık bulutları dağılabilir ve gelecek nesiller daha umutlu bir dünyaya uyanabilir. Küresel gelişmeler doğrultusunda geleceğe dair olasılıklar çeşitlidir fakat belirleyici unsur her zaman insan iradesi olacaktır.

Dünya sisteminin aktörleri (hükümetler, şirketler, sivil toplum ve bireyler) sürdürülebilirlik, barış ve adalet yönünde birlikte hareket ederse, bugün var olan pek çok sorun çözülebilir ve insanlık yeni bir altın çağa adım atabilir.

Tam tersine, kısa vadeli çıkarlar veya rekabet uğruna işbirliği ruhu yitirirse, gelecek bugünden daha zorlu olabilir. Unutulmamalıdır ki geleceğin tarihini biz yapıyoruz: “Gelecek bugün başlar” – alınan kararlar ve önlemler, 10-20 yıl sonra dünyanın gidişatını net olarak şekillendirecek.

Dolayısıyla bilimsel veriler ve akıl yol göstericiliğinde, sorunlara ortak akılla çözümler üretmek insanlığın en büyük görevidir. Bu yapılabildiği ölçüde, gelecek perspektifi karanlık olmaktan çıkıp aydınlık olacaktır. Bu raporda ele alınan tüm başlıklar, dünya ve insanlığın karşı karşıya olduğu kritik alanları kapsamaktadır.

Nüfus dinamiklerinden küresel fakirliğe, ekonomi ve tüketim alışkanlıklarından siyasi akımlara, kaynak kullanımından çevre ilişkisine, güvenlik tehditlerinden gelecek projeksiyonlarına kadar her konuda görüyoruz ki sorunlar birbirine bağlı ve küresel bir nitelik taşıyor. Akademik ve resmi veriler, bu meselelerin ciddiyetini ve çözüm yollarını ortaya koyuyor: İstatistikler, eğilimler ve bilimsel raporlar hem uyarılar hem öneriler sunuyor. Dünya ve insan konusunda hazırlanacak gelecek politikalar da bu verilere dayanmak zorunda.

Son tahlilde, Dünya bizim evimiz, İnsan da hem bu evin sakini hem de koruyucusu olmalıdır. Dünya ve İnsan’ın kaderi ortak bir yolda ilerlemektedir – bu yolda bilinç, işbirliği ve sürdürülebilirlik rehberimiz olursa, gelecek nesiller için yaşanabilir bir gezegen ve barışçı bir insanlık bırakma şansımız yüksek olacaktır.

Kaynakça:

Pew Research Center, Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, Birleşmiş Milletler, Reliefweb,