Ürün Yerliliği ve Yerlilik Oranının Belirlenmesi

Yerlilik Kavramı ve Tanımı

Yerli ürün, genellikle belirli bir ülkenin ekonomik ve sosyal kaynaklarını kullanarak üretilmiş ürün anlamına gelir. Ancak, bir ürünün tam olarak "yerli" sayılabilmesi için çeşitli kriterler ve standartlar bulunmaktadır.

Marka ve Üretim Yeri

Marka, bir ürünün kökeni hakkında önemli bir belirleyici olabilir. Örneğin, Apple bir Amerikan markasıdır, ancak iPhone'lar büyük ölçüde Çin'de üretilmektedir. Bu durumda, iPhone'un Amerikan malı mı, yoksa Çin malı mı olduğu tartışmalı olabilir. Bu gibi durumlar için ürünün menşe ülkesi, genellikle ürünün tasarımı, geliştirilmesi ve fikri mülkiyet haklarının hangi ülkede bulunduğuna göre belirlenir. Üretim yeri ise ürünün fiziksel olarak üretildiği veya montajının yapıldığı yerdir.

Ürün Yerliliği İçin Temel Kriterler

Bir ürünün yerli olarak kabul edilebilmesi için genellikle aşağıdaki dört temel kriter değerlendirilir:

1. Üretim Yeri

Ürünün fiziksel üretiminin veya montajının yapıldığı yer, onun yerlilik derecesini belirler. Türkiye'de üretilen bir ürünün yerli kabul edilmesi için genellikle üretim sürecinin belirli bir yüzdesinin Türkiye'de gerçekleştirilmiş olması gerekmektedir.

Örneğin, Türkiye'de montajı yapılan bir otomobilin yerlilik oranı, parçalarının nereden temin edildiğine bağlı olarak değişebilir. Türk Standartları Enstitüsü (TSE) gibi kurumlar, bu oranların belirlenmesi için çeşitli standartlar geliştirmiştir.

2. Girdi Kullanımı

Üretimde kullanılan malzeme ve parçaların menşei, bir ürünün yerlilik oranını etkiler. Örneğin, bir otomobilde kullanılan parçaların %60'ının yerli tedarikçilerden alınması, o otomobilin yerlilik oranını artırır.

Türkiye'de bu oran, otomotiv sektöründe %50'nin üzerinde olmalıdır ki ürün yerli kabul edilsin. Ticaret Bakanlığı ve TSE, bu konudaki denetlemeleri yürütür.

3. Emek Katkısı

Ürünün üretiminde kullanılan iş gücünün kaynağı da yerlilik oranını belirleyen önemli bir faktördür.

Örneğin, Türkiye'de istihdam edilen işçilerin üretime kattığı emek, ürünün yerlilik oranını artırır. İstihdam edilen iş gücünün büyük bir kısmının yerli olması, ürünün yerli kabul edilmesi için gereklidir.

4. Katma Değer

Ürünün yerli ekonomiye kattığı değer miktarı, onun yerlilik oranını belirler.

Katma değer, ürünün üretim sürecinde yaratılan ekonomik değeri ifade eder. Ürünün satış fiyatından ithal girdi maliyetleri çıkarılarak hesaplanır. Türkiye'de yerli katma değer oranı, sanayi ürünleri için en az %51 olmalıdır ki ürün yerli kabul edilsin.

Yerlilik Oranının Hesaplanması

Yerlilik oranı, genellikle aşağıdaki formülle hesaplanır:

$text{Yerlilik Oranı} = left( frac{text{Yerli Girdi Maliyeti}}{text{Toplam Üretim Maliyeti}} right) times 100$

Burada "Yerli Girdi Maliyeti", üretimde kullanılan yerli hammaddeler, parçalar ve emeği ifade ederken, "Toplam Üretim Maliyeti" tüm üretim sürecindeki toplam maliyetleri ifade eder.

Örneğin, Türkiye'de üretilen bir otomobilin yerlilik oranını hesaplamak için:

• Motor ve Şanzıman (ithal): 10,000 TL
• Diğer Parçalar (yerli): 15,000 TL
• Montaj İşçiliği (yerli): 5,000 TL

Toplam Üretim Maliyeti: 10,000 TL (ithal) + 15,000 TL (yerli) + 5,000 TL (yerli) = 30,000 TL

Yerli Girdi Maliyeti: 15,000 TL (parçalar) + 5,000 TL (işçilik) = 20,000 TL

Yerlilik Oranı = $frac{20,000}{30,000} times 100 = 66.67$

Bu durumda, otomobilin yerlilik oranı %66.67'dir ve yerli kabul edilir.

Otomotiv Sektöründe Yerlilik Oranları

Türkiye'de otomotiv sektöründe yerli üretim yapan fabrikaların bazıları ve yerlilik oranları aşağıda verilmiştir:

1. FIAT (Tofaş)

FIAT, Bursa'da üretim yapmaktadır ve %60-70 civarında yerlilik oranına sahiptir. Bu oran, Türkiye'de üretilen otomobillerin birçok parçasının yerli tedarikçilerden alınması sayesinde sağlanmaktadır.

2. Ford Otosan

Ford, Kocaeli ve Eskişehir'de üretim yapmaktadır. Yerlilik oranı %55-65 arasında değişmektedir. Ford, Türkiye'deki üretiminde birçok yerli parçayı kullanarak yerlilik oranını artırmaktadır.

3. Renault

Renault, Bursa'da üretim yapmaktadır ve %60-70 civarında yerlilik oranına sahiptir. Yerli tedarik zincirleriyle çalışan Renault, motor ve şanzıman gibi önemli parçaları ithal etmektedir.

4. Hyundai

Hyundai, Kocaeli'de üretim yapmaktadır ve yerlilik oranı %50-60 civarındadır. Montajın büyük kısmı Türkiye'de yapılmakta, ancak birçok parça ithal edilmektedir.

5. Mercedes-Benz Türk

Mercedes-Benz, Aksaray ve İstanbul'da üretim yapmaktadır. Otobüs üretiminde %50-60, kamyon üretiminde ise %40-50 civarında yerlilik oranına sahiptir.

6. MAN

MAN, Ankara'da otobüs ve kamyon üretimi yapmaktadır. Yerlilik oranı otobüslerde %50-60, kamyonlarda ise %45-55 civarındadır.

Makine Sektöründe Yerlilik Oranları

Türkiye'de makine sektöründe yerli üretim yapan bazı firmalar ve yerlilik oranları aşağıda belirtilmiştir:

1. Arçelik

Arçelik, Türkiye'de beyaz eşya üretimi yapmaktadır ve %70-80 civarında yerlilik oranına sahiptir. Bu oran, yerli parça kullanımı ve yerli iş gücü sayesinde sağlanmaktadır.

2. Vestel

Vestel, Manisa'da elektronik ve beyaz eşya üretimi yapmaktadır. Yerlilik oranı %60-70 civarındadır. Vestel, birçok yerli tedarikçiyle çalışarak yerli üretimi teşvik etmektedir.

3. ASELSAN

ASELSAN, savunma sanayii alanında faaliyet göstermektedir. Yerlilik oranı %60-80 arasında değişmektedir. ASELSAN, yerli teknolojilerin geliştirilmesine büyük önem vermektedir.

4. TUSAŞ (Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.)

TUSAŞ, havacılık ve uzay sanayiinde yerli üretim yapmaktadır. Yerlilik oranı %50-70 civarındadır. TUSAŞ, yerli ve milli projelere odaklanarak yerlilik oranını artırmaktadır.

Sonuç

Yerli üretim ve yerlilik oranı, ülkelerin ekonomik kalkınma stratejilerinde kritik bir rol oynamaktadır. Türkiye gibi ülkelerde, yerlilik oranını artırmak amacıyla yerli tedarik zincirleri teşvik edilmekte ve yerli teknoloji geliştirme çalışmaları yürütülmektedir. Bu, hem ekonomik bağımsızlığı artırmakta hem de rekabet gücünü yükseltmektedir. Yerlilik oranları, sektörel farklılıklara bağlı olarak değişiklik göstermekle birlikte, genel olarak Türkiye'nin sanayi politikalarında önemli bir yere sahiptir.