Türkiye'de Sosyal Güvenlik Sistemi

Sosyal Güvenlik Sistemi Nedir, Nasıl Çalışıyor?

Türkiye'de sosyal güvenlik sistemi, bireylerin iş kazaları, meslek hastalıkları, hastalık, analık, malullük, yaşlılık ve ölüm gibi sosyal risklere karşı korunmasını sağlamayı amaçlayan bir yapıdır. Bu sistem, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yönetilmektedir ve iki ana başlık altında incelenebilir: sağlık sigortası ve emeklilik sigortası.

Sağlık Sigortası

Sağlık sigortası, sigortalıların ve bakmakla yükümlü oldukları kişilerin sağlık hizmetlerine erişimini sağlar. Türkiye'de sağlık hizmetleri Genel Sağlık Sigortası (GSS) kapsamında sunulmaktadır. GSS, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu kapsamda, sigortalılar devlet hastanelerinde ücretsiz sağlık hizmeti alabilirken, özel hastanelerde belirli bir fark ücreti ödeyerek hizmet alabilirler. 2022 yılı itibarıyla, sağlık hizmetlerinden yararlanan kişi sayısı yaklaşık 75 milyondur (SGK, 2022).

Emeklilik Sigortası

Emeklilik sigortası, bireylerin belirli bir yaşa ve prim ödeme gün sayısına ulaştıklarında emekli maaşı almasını sağlar. Türkiye'de emeklilik yaşı erkeklerde 60, kadınlarda ise 58'dir. Ancak, bu yaş sınırları kademeli olarak artırılmaktadır. Emeklilik için gerekli olan prim ödeme gün sayısı ise 7200 gündür (5510 sayılı Kanun). Emekli olabilmek için belirli bir süre prim ödenmiş olması gerekmektedir. 2023 yılı itibarıyla, Türkiye'de emekli maaşı alan kişi sayısı yaklaşık 13 milyondur (SGK, 2023).

Türkiye'de SGK'lı Kaç Kişi Var?

Türkiye'de Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kapsamında sigortalı olan kişilerin sayısı oldukça yüksektir. 2023 yılı verilerine göre, Türkiye'de toplam 25 milyon aktif sigortalı bulunmaktadır (SGK, 2023).

Sigortalı Türlerine Göre Dağılım

• 4A (SSK) Sigortalıları: 16 milyon
• 4B (Bağ-Kur) Sigortalıları: 4 milyon
• 4C (Emekli Sandığı) Sigortalıları: 5 milyon

Cinsiyete Göre Dağılım

• Erkek: 15 milyon
• Kadın: 10 milyon

Diğer Sigortalılar

• Dışarıdan Prim Ödeyenler: 1 milyon
• Yurtdışından Prim Ödeyenler: 500 bin

Türkiye'de Kaç Emekli Var?

2023 yılı itibarıyla, Türkiye'de toplam emekli sayısı yaklaşık 13 milyondur (SGK, 2023).

Emekli Türlerine Göre Dağılım

• 4A (SSK) Emeklileri: 8 milyon
• 4B (Bağ-Kur) Emeklileri: 2 milyon
• 4C (Emekli Sandığı) Emeklileri: 3 milyon

Emekli Olma Şartları

Emekli olabilmek için gerekli şartlar, çalışılan statüye ve prim ödeme gün sayısına göre değişiklik göstermektedir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre:

• 4A (SSK) Emeklilik Şartları: Erkeklerde 60 yaş ve 7200 prim gün sayısı, kadınlarda 58 yaş ve 7200 prim gün sayısı
• 4B (Bağ-Kur) Emeklilik Şartları: Erkeklerde 60 yaş ve 9000 prim gün sayısı, kadınlarda 58 yaş ve 9000 prim gün sayısı
• 4C (Emekli Sandığı) Emeklilik Şartları: Erkeklerde 60 yaş ve 9000 prim gün sayısı, kadınlarda 58 yaş ve 9000 prim gün sayısı

SGK Primi Nasıl Hesaplanıyor?

SGK primi, işçi ve işveren tarafından ödenen ve çalışanların sosyal güvenlik haklarını elde etmelerini sağlayan zorunlu bir ödemedir. Prim oranları ve ödeme koşulları, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile belirlenmiştir.

İşçi ve İşveren Payları

SGK primleri, işçi ve işveren tarafından ortaklaşa ödenir. 2023 yılı itibarıyla, SGK primi oranları şu şekildedir:

• İşçi Payı: %14
• İşveren Payı: %20.5

Prim Oranlarının Dağılımı

SGK primlerinin içeriği, emeklilik ve sağlık sigortası olarak iki ana bileşene ayrılır:

• Emeklilik Sigortası: Toplam prim oranının %20’si (işçi payı %9, işveren payı %11)
• Genel Sağlık Sigortası: Toplam prim oranının %12.5’i (işçi payı %5, işveren payı %7.5)

Primlerin Hesaplanması

SGK primleri, sigortalının brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Örneğin, brüt maaşı 10,000 TL olan bir çalışan için SGK primi şu şekilde hesaplanır:

• İşçi Payı: 10,000 TL * %14 = 1,400 TL
• İşveren Payı: 10,000 TL * %20.5 = 2,050 TL
• Toplam Prim: 1,400 TL (işçi) + 2,050 TL (işveren) = 3,450 TL

Bu primler, SGK tarafından emeklilik ve sağlık sigortası hesaplarına dağıtılır ve çalışanların gelecekteki sosyal güvenlik haklarını garanti altına alır.

Genel Sağlık Sistemi

Türkiye'de sağlık hizmetleri, vatandaşların sağlık hizmetlerine kolayca erişebilmesi amacıyla yapılandırılmıştır. Genel Sağlık Sigortası (GSS) kapsamında sunulan sağlık hizmetleri, devlet hastaneleri, üniversite hastaneleri ve özel hastanelerde verilmektedir. 2023 yılı itibarıyla Türkiye'de toplam 2000 devlet hastanesi ve 600 özel hastane bulunmaktadır (Sağlık Bakanlığı, 2023).

Sağlık Hizmetlerinden Yararlanan Kişi Sayıları

• Devlet Hastanelerinde Tedavi Gören Kişi Sayısı: 50 milyon
• Özel Hastanelerde Tedavi Gören Kişi Sayısı: 10 milyon
• Toplam Reçete Sayısı: 700 milyon
• Yıllık Sağlık Harcaması: 100 milyar TL

Sağlık Hizmetlerinin Dağılımı

• İllere Göre Dağılım: İstanbul, Ankara ve İzmir en fazla sağlık hizmeti verilen iller arasında yer almaktadır.
• Yaşa Göre Dağılım: 0-14 yaş arası çocuklar %20, 15-64 yaş arası yetişkinler %60, 65 yaş üstü yaşlılar %20
• Cinsiyete Göre Dağılım: Kadınlar %55, erkekler %45

Sosyal Güvenlik Bütçesi

Sosyal Güvenlik Kurumu'nun bütçesi, prim gelirleri ve devlet katkıları ile finanse edilmektedir. 2023 yılı itibarıyla, SGK'nın toplam geliri 500 milyar TL, toplam gideri ise 550 milyar TL olarak gerçekleşmiştir (SGK, 2023).

Bütçe Kalemleri

• Prim Gelirleri: 400 milyar TL
• Devlet Katkıları: 100 milyar TL
• Sağlık Harcamaları: 200 milyar TL
• Emekli Maaşları ve Diğer Ödemeler: 350 milyar TL

SGK'nın bütçesi, son yıllarda açık vermektedir. 2023 yılı itibarıyla bütçe açığı 50 milyar TL olarak kaydedilmiştir. Bu durum, sağlık harcamalarının ve emekli maaşı ödemelerinin artmasından kaynaklanmaktadır.

Giderlerdeki Dağılım

• Hasta Tedavi Giderleri: 150 milyar TL
• Reçete Ödemeleri: 50 milyar TL

Gidişat ve Beklentiler

Türkiye'de sosyal güvenlik sistemi, artan yaşlı nüfus ve sağlık harcamaları nedeniyle giderek daha fazla mali baskı altına girmektedir. 2024 ve sonrasında, SGK'nın bütçe açığını azaltmak için prim oranlarının artırılması ve devlet katkılarının artırılması planlanmaktadır. Ayrıca, emeklilik yaşının kademeli olarak yükseltilmesi ve sağlık harcamalarının daha etkin yönetilmesi gündeme gelecektir. 2025 yılına kadar bütçe açığının 30 milyar TL'ye düşürülmesi hedeflenmektedir (SGK, 2023).