Kıdem Tazminatı hakkında bilmeniz gerekenler

Kıdem tazminatı müessesesi; İş kanunu’na işçilerin gelir ve iş güvenliğini sağlayıcı, gereksiz işten çıkarmaların işçiyi olumsuz etkileyecek durumların ortaya çıkmasını önleyici, işverenlerin sıradan ve önemsiz nedenlerle işçi çıkarmalarını frenleyici ve aynı zamanda işyerinde liyakat la, sadakatle, özveri ve başarı ile çalışarak hizmet etmesi nedeniyle işçiye yıpranması karşılığı bir ödül olması bağlamında getirilmiştir.

Bilindiği üzere 10.06.2003 tarih ve 25134 nolu Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu’nun 120. maddesi, 1475 sayılı eski İş kanunu’nu “kıdem tazminatının düzenleyen 14. madde hariç “ yürürlükten kaldırmıştır. Yani, kıdem tazminatı halen eski 1475 Sayılı İş Kanunu’nun 14 üncü maddesindeki esaslara göre ödenmektedir. Zira, 4857 Sayılı Yeni İş Kanunu’nun Geçici 6. maddesi “ Kıdem tazminatı fonunun yürürlüğe gireceği tarihe kadar işçilerin kıdemleri eski İş Kanunu’nun 14. maddesi hükümlerine göre saklıdır.” hükmüne yer vermiştir.

1. KIDEM TAZMİNATININ ÖDENEBİLMESİNİN KOŞULLARI NELERDİR?

1475 sayılı eski İş Kanunu’nun bugün yürürlükte olan 14. maddesine göre, kıdem tazminatına hak kazanma şartları şöyle sıralanabilir:
1- 4857 Sayılı İş Kanuna tabi bir işçinin bulunması,
2- İşçinin o işveren emrinde en az bir yıl çalışmış olması,
3- İş akdinin, İş Kanununda belirtilen biçimde sona ermesi,

a. İşveren tarafından 4857 sayılı İş Kanunun 25. Maddesinin II numaralı bendinde gösterilen ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri nedenlerle dışında hizmet akdinin feshedilmesi durumunda,
b. İşçi tarafından 4857 Sayılı İş Kanunun 24. maddesinde sayılan nedenlerden dolayı iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda,
c. Muvazzaf askerlik hizmetinin ifası için iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda,
d. İşçinin bağlı bulunduğu kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme alması amacıyla iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda,
e. Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi rızası ile iş akdini sona erdirmesi durumunda,
f. İşçinin ölümü sebebiyle iş sözleşmesinin son bulması durumunda

Kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.

4- 506 Sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Bu maddeyi şöyle açabiliriz.

Kadın ya da erkek en az 4500 günü olanlar, işlerinden ayrılıp evlerinde emekliliği beklemek için SGK'dan yazı alıp işverene vererek aynı gün işyerlerinden kıdem tazminatlarını alıp ayrılabilirler
İster kadın olsun ister erkek en az 15 yıldan beri sigortalı olması ve en az 3600 gün sayısını tamamlayanlar, emeklilik yaşlarını beklemek için SGK'dan yazı alıp işverene vererek aynı gün işi bırakıp işyerinden kıdem tazminatı alarak ayrılabilirler.

ÖNEMLİ NOKTALAR

İşçilerin kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır.

İşyerlerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde işçinin kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır.

İşyerinin devri veya herhangi bir suretle el değiştirmesi halinde işlemiş kıdem tazminatlarından her iki işveren sorumludur. Ancak, işyerini devreden işverenlerin bu sorumlulukları işçiyi çalıştırdıkları sürelerle ve devir esnasındaki işçinin aldığı ücret seviyesiyle sınırlıdır.

12.07.1975 tarihinden evvel işyeri devrolmuş veya herhangi bir suretle el değiştirmişse devir mukavelesinde aksine bir hüküm yoksa işlemiş kıdem tazminatlarından yeni işveren sorumludur.
T.C. Emekli Sandığı Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanununa veya yalnız Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olarak sadece aynı ya da değişik kamu kuruluşlarında geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi suretiyle Sosyal Sigortalar Kanununa göre yaşlılık veya malullük aylığına ya da toptan ödemeye hak kazanan işçiye, bu kamu kuruluşlarında geçirdiği hizmet sürelerinin toplamı üzerinden son kamu kuruluşu işverenince kıdem tazminatı ödenir.

Bu maddede belirtilen kamu kuruluşlarında işçinin hizmet akdinin evvelce bu maddeye göre kıdem tazminatı ödenmesini gerektirmeyecek şekilde sona ermesi suretiyle geçen hizmet süreleri kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmaz.

Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmez.

Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur.
Tazminata esas ücret, işçinin işten ayrılma tarihi ile hesaplanır.

Kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de göz önünde tutulur.

Kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi sebebiyle açılacak davanın sonunda hâkim gecikme süresi için, ödenmeyen süreye göre mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine hükmeder. İşçinin mevzuattan doğan diğer hakları saklıdır.

Kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre hizmet akitleri veya toplu iş sözleşmeleri ile işçi lehine değiştirilebilir.

İşçinin ölümü halinde yukarıdaki hükümlere göre doğan tazminat tutarı, kanuni mirasçılarına ödenir.

Kıdem tazminatından doğan sorumluluğu işveren şahıslara veya sigorta şirketlerine sigorta ettiremez.

KIDEM TAZMİNATI NASIL HESAPLANIR?

1475 sayılı İş Kanunu’nun halen yürürlükte olan kıdem tazminatı ile ilgili 14 üncü maddesinde; “…işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler içinde aynı oran üzerinden ödeme yapılır.“ hükmü vardır.

Kıdem tazminatının hesaplanması son brüt ücret üzerinden yapılır. Kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında, son brüt ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün olup bu son ücrete tekabül eden menfaatler hem ayni hem de nakdi olanları göz önünde bulundurulmalıdır.

Kıdem tazminatına eklenecek tutar hesaplanması için işçinin işten ayrıldığı tarihten geriye doğru bir tam yıl içinde ödenmiş olanları toplanıp 365 güne bölünür ve sonra çıkan rakam 30 ile çarpılarak brüt ücret ilave edilir. Ancak, süreklilik arzetmeyen, cep harçlığı, bayram harçlığı gibi ödemeler kıdem tazminatına yansıtılacak nitelikteki ödemelerden değildir ve hesaplamaya dâhil edilmemelidir.

KIDEM TAZMİNATINDA BRÜT ÜCRETE EKLENECEK ÜCRET EKLERİ NELERDİR?

1-Sürekli olarak ödenen İkramiyeler,
2-Sürekli olarak yapılan Yemek yardımı,
3-Sosyal yardım zammı niteliğinde sürekli yapılan yardımlar.(Yıllık izin harçlığı, konut yardımı, aile yardımı, eğitim yardımı, giyim yardımı, sağlık yardımı, çocuk zammı, yakacak yardımı, erzak yardımı, Ulaşım yardımı, v.s.)
4-Sürekli olarak verilen primler,
5-Kasa tazminatı,

KIDEM TAZMİNATINA DAHİL EDİLMEYECEK ÖDEMELER

1. Askerlik yardımı,
2. Bayram harçlığı,
3. Bir defalık verilen ikramiyeler,
4. Devamlılık göstermeyen primler,
5. Doğal afet yardımı,
6. Doğum yardımı,
7. Evlenme yardımı,
8. Fazla çalışma ücreti,
9. Genel tatil ücreti,
10. Hafta tatil ücreti,
11. Hastalık yardımı
12. İş arama yardımı,
13. İzin harçlığı,
14. Jestiyon ödemeleri,
15. Ölüm yardımı,
16. Seyahat primleri,
17. Teşvik ikramiyesi ve primleri,
18. Yıllık izin ücreti,
19. Yolluklar.

ÖRNEK KIDEM TAZMİNAT HESABI

Kıdem tazminatı almayı hak eden bir işçinin 1 yıl 1 ay 1 gün hizmeti bulunmaktadır. İşçinin kıdem tazminatı aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.

İşçinin aylık brüt maaşı: 950 TL
Günlük ücreti: 950,30= 31,66 TL
İşçiye yılda iki aylık brüt maaş tutarında ikramiye verilmektedir: 950 x 2 = 1.900 TL
Günlük ikramiye: 1.900: 365 = 5,20 TL
Giydirilmiş günlük ücret: 31,66 + 5,20 = 36.86 TL
1 yıl için: 36.86 x 30 gün x 1 yıl = 1.105,80 TL
1 ay için: 36.86 x 30 gün x 1/12 ay = 92,15 TL
1 gün için: 36.86 x 1 gün x 1/365 gün = 3,07’ TL

Toplam = 1201,02 TL

İşçiye yapılacak 1.201,02 TL kıdem tazminatı ödemesinden sadece 0,006 oranında (7,20 TL) damga vergisi kesilecektir. Kıdem tazminat ödemesinden gelir vergisi kesilmez.

KIDEM TAZMİNATINDA YAPILMASI PLANLANAN DEĞİŞİKLİKLER

1475 sayılı iş kanunun 14. Maddesinin değişik son fıkralarında;
1. İşveren sorumluluğu altında ve sadece yaşlılık, emeklilik, malullük, ölüm ve toptan ödeme hallerine mahsus olmak kaydıyla devlet veya kanunla kurulu kurumlarda veya %50 hisseden fazlası devlete ait bir bankada veya bir kurumda işveren tarafından kıdem tazminatı ile ilgili bir fon tesis edilir.

2. Fon tesisi ile ilgili hususlar kanunla düzenlenir denmektedir.
Bu konuda 9. Kalkınma planı stratejisi içinde yer alan işgücü piyasası reformları olarak kıdem tazminatında değişiklik çalışmaları bulunmakta buna göre;

1. Bir kıdem tazminatı fonu oluşturulacak.
2. Fon içinde herkesin kendi hesabı ayrı ayrı tutulacak.
3. Tüm çalışanların kendi şahsı adına açılmış bir hesapta kıdem tazminatı birikecek

NE AMAÇLANIYOR?

1. Tasarruf oranlarına faydası olması. (bireysel emeklilik sistemi üzerinden çalışacak, tasarruf oranlarının artmasında faydalı olacak)
2. Şirketlerin mali tablolarında reel olarak yer almasını sağlamak.